Λογοτεχνικές Τάσεις

Γύρω στο 1880 παρατηρείται ακμή της πεζογραφίας στην οποία παρουσιάζεται μετατόπιση από το είδος του μυθιστορήματος στο διήγημα. Τα κύρια ρεύματα που επηρεάζουν τη Νεοελληνική πεζογραφία της γενιάς αυτής είναι ο Ρεαλισμός και ο Νατουραλισμός.  

Ο Ρεαλισμός, που διαδέχτηκε  τον Ρομαντισμό,  αναπτύχθηκε στη Γαλλία στα μέσα του 19^ου αιώνα και σαν κεντρικό δόγμα της είχε την αξίωση για αληθοφάνεια,  πιθανοφάνεια και «αντικειμενική » αλήθεια (ρεαλισμός<res:αλήθεια). Ο αφηγητής «μιλά» στο τρίτο  πρόσωπο και ελαχιστοποιεί την παρουσία του και έτσι επιτυγχάνει την αντικειμενοποίηση της αφήγησής του.  Χώρος του ρεαλιστικού μυθιστορήματος είναι η πόλη με τις ποικίλες αντιθέσεις της , την αστική ευμάρεια και την εξαθλείωση των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων, των παραδοσιακών δομών και των ηθικών αξιών, που ραγδαία μεταβάλλονται.

Ακραία μορφή του Ρεαλισμού είναι ο Νατουραλισμός , ο οποίος ξεκίνησε κι αυτός από τη Γαλλία με τον E. Zola. Η σημαντικότερη διαφορά του με τον Ρεαλισμό είναι ότι επιδιώκει σχεδόν φωτογραφική αναπαράσταση της φύσης (νατουραλισμός <natural). Ο νατουραλιστής συγγραφέας καταγράφει την ανθρώπινη εξαθλίωση ,την «κακή» ανθρώπινη φύση που παρασύρεται από τα ένστικτα και τις παρορμήσεις.

Με την επίδραση των δύο αυτών ρευμάτων, διαμορφώνεται στην Ελλάδα το ηθογραφικό διήγημα, το οποίο, σύμφωνα με τον Λ. Πολίτη(1998), «περιγράφει την  ελληνική ύπαιθρο, το ελληνικό χωριό και τους απλοϊκούς κατοίκους». Μια άλλη άποψη (Πολίτου- Μαρμαρινού, 1984) εκφράζει πως είναι μια «ωραιοποιημένη , ειδυλλιακή αναπαράσταση , με έντονο λαογραφικό χαρακτήρα , των ηθών της ελληνικής υπαίθρου» και την «ρεαλιστική ή νατουραλιστική ηθογραφική πεζογραφία η οποία ασχολείται με τις μικρές , κλειστές κοινωνίες της υπαίθρου, με τρόπο όμως που να προβάλλονται και οι σκοτεινές πλευρές τους».Οι σημαντικότεροι συγγραφείς διηγημάτων αυτής της εποχής είναι ο Γεώργιος Βυζυινός και ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης. Επίσης, το διήγημα καλλιεργείται και από τον Ανδρέα Καρκαβίτσα, τον Γεώργιο Δροσίνη, τον Ιωάννη Κονδυλάκη, τον Γιάννη Βλαχογιάννη κ.α. πολλούς.

Η Παιδική Λογοτεχνία

 Εισαγωγικά...

Η παιδική λογοτεχνία είναι το σύνολο των αισθητικά δικαιωμένων κειμένων που είναι σε θέση να συμβάλλουν στη ψυχαγωγία των παιδιών και στην πνευματική τους καλλιέργεια, δηλαδή στην ανάπτυξη της ικανότητας για αντίληψη της ομορφιάς, στην ωρίμαση της προσωπικότητας και στη διαμόρφωση ελεύθερης συνείδησης.

Η παιδική λογοτεχνία περιλαμβάνει:

-   Κείμενα πρωτότυπης παραγωγής

-   Κριτικά κείμενα, τα οποία εντάσσονται στον ευρύτερο χώρο της Θεωρίας της Λογοτεχνίας και της κριτικής

-  Εργασίες, οι οποίες προσεγγίζουν την πρωτότυπη παραγωγή της παιδικής λογοτεχνίας κατά τρόπο ερμηνευτικό και διδακτικό.

Σε σχέση με τη λογοτεχνία για ενηλίκους, βρίσκεται σε διαρκή επικοινωνία και στενή σχέση, καταρχήν γιατί η λογοτεχνία για παιδιά διαβάζεται από ενηλίκους, οι οποίοι συχνά λειτουργούν ως λογοκριτές και αναλόγως επιτρέπουν ή απαγορεύουν στα παιδιά ένα συγκεκριμένο ανάγνωσμα,  επειδή η μία τροφοδοτεί την άλλη, ώστε να διαπιστώνεται μια σχέση αμοιβαιότητας, εφόσον κείμενα γραμμένα για παιδιά είναι δυνατόν να μεταμορφωθούν σε κείμενα για ενηλίκους και το αντίστροφο, κείμενα για ενηλίκους να διασκευαστούν σε κείμενα για παιδιά.

Η παιδική λογοτεχνία μπορεί να αποβεί ένα εξαιρετικά χρήσιμο μέσο για την ανάπτυξη και καλλιέργεια της γραφής και ανάγνωσης σε παιδιά προσχολικής ηλικίας, καθώς, όπως συμβαίνει και με τη λογοτεχνία για ενηλίκους, ασκεί όχι μόνο αισθητική αλλά και γλωσσική αγωγή. Όπως μας λέει ο Αντώνης Δελώνης (1989) «Παιδική Λογοτεχνία είναι ο σύνολος χώρος μέσα στον οποίο συνυπάρχουν και λειτουργούν όλα εκείνα τα άρτια λογοτεχνικά έργα που απευθύνονται, άμεσα ή έμμεσα, στις αισθητικές απαιτήσεις και τα διαφέροντα της νηπιακής, παιδικής και εφηβικής ηλικίας και που ανταποκρίνεται στο αντιληπτικό, γλωσσικό και συναισθηματικό τους επίπεδο».   

Η παιδική λογοτεχνία λοιπόν

       α) ευαισθητοποιεί το παιδί απέναντι στο ωραίο,

  β) συγκινεί, αλλά και επηρεάζει τον ιδεολογικό του κόσμο και

 γ) συμβάλλει στη γλωσσική του ανάπτυξη, άρα και στη σκέψη του, αφού ως γνωστό η γλώσσα συνδέεται με τη σκέψη.

O Perry Nodelman, 
 στην προσπάθειά του να προσδιορίσει επίσης τα

χαρακτηριστικά της Λογοτεχνίας για παιδιά, διαπιστώνει ότι   η Παιδική Λογοτεχνία 

•  είναι απλή
•   επικεντρώνεται στη δράση,
•  απευθύνεται στην παιδική ηλικία, 
•   εκφράζει τις απόψεις του παιδιού,
•  είναι αισιόδοξη, 
•   τείνει προς το φαντασιακό,
•   είναι μια μορφή ιερού ειδυλλίου,
•   εγκλείει  την αθωότητα,
•   είναι διδακτική,
•   είναι επαναληπτική,
•   τείνει να εξισορροπήσει το ιδεώδες και το διδακτικό

 Για την επίτευξη όμως των παραπάνω λειτουργιών είναι ανάγκη να χρησιμοποιούνται όλα τα είδη της παιδικής λογοτεχνίας όπως το παραμύθι, οι μικρές ιστορίες, οι μύθοι, η μυθολογία, το ποίημα, το κουκλοθέατρο και το θεατρικό παιχνίδι.

 Η λογοτεχνία για παιδιά και νέους έχει πλέον αποκτήσει στην Ελλάδα καταξίωση και αναγνωρίζεται ως αυτόνομος επιστημονικός κλάδος. Μάλιστα, δεν είναι λίγοι οι μελετητές που πιστεύουν ότι η παιδική λογοτεχνία έχει φτάσει στο σημείο να έχει προνομιακή θέση κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών. Η άνθηση του παιδικού βιβλίου που καταγράφηκε τη δεκαετία του ’70 και κυρίως τα χρόνια που ακολούθησαν τη μεταπολίτευση έχει σήμερα παραχωρήσει τη θέση της σε μια κυριολεκτική «βιομηχανία παιδικού βιβλίου».

Σύμφωνα με επίσημα στατιστικά στοιχεία του ΕΚΕΒΙ για το 2006, το παιδικό βιβλίο αποτελεί το 25% της ελληνικής βιβλιοπαραγωγής και σημείωσε αύξηση 13.9% σε σύγκριση με το 2005 και 61.6% σε σύγκριση με το 2001.  Ο χώρος της λογοτεχνίας για παιδιά και νέους εξελίσσεται διαρκώς, ενώ ο ορίζοντας του παιδικού βιβλίου ολοένα και διευρύνεται, τόσο από πλευράς περιεχομένου όσο και από πλευράς μορφής.

Η φυσιογνωμία της λογοτεχνίας για παιδιά και νέους είναι σήμερα περισσότερο σύνθετη, περισσότερο διφορούμενη, αλλά συγχρόνως, περισσότερο ελκυστική και ενδιαφέρουσα.

                                                                                                                      (συνεχίζεται........)